کابل و بحران کم‌آبی

علاوالدین ساحل

در حالی که کمبود آب در کابل به یک چالش بزرگ تبدیل شده، درعین حال هیچ برنامه‌ای که بتواند جوابگوی این مشکل باشد وجود ندارد.

ساکنان اکثر مناطق کم‌آب برای تهیه آب آشامیدنی به خانه همسایه، چاه مسجد و یاهم منابع آب دوردست منطقه‌های دیگر رجوع می‌کنند که باعث رنج‌ومشقت فراوان به مردم می‌شود.

در پهلوی سایر مشکلات ساکنان شهر کابل چالش کمبود آب به رنج‌ومشقت مردم این شهر افزوده است و در صورت تداوم این وضعیت، بدترین حالت قابل پیش‌بینی، خشکیدن آب کابل است که منجر به آواره شدن و مهاجرت میلیون ها تن از این شهر خواهد شد. بررسی‌ها گویای تغیر اقلیم و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی در شهر کابل هستند و این مشکلات بر پایه چند عامل استوار است:

کمبود آب در شهر کابل دلایل متعددی دارد، مشکل اصلی کابل و دیگر مناطق افغانستان، استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و نبود برنامه بازگشت آب به این سفره‌هاست.

در سه دهه گذشته از سفره‌های زیرزمینی فقط آب برداشت شده و هیچ برنامه ‌ای برای بازگرداندن آب به سفره‌های زیرزمینی وجود نداشته است.

در دیگر کشورهای جهان، برای مقدار مصرف آب، قانون مشخصی وجود دارد؛ یعنی هرقدر مصرف شما بیشتر باشد، همان‌قدر باید بیشتر پول بپردازید اما در کابل چنین نیست.

قیمت هرمترمکعب آب مشخص است و مهم نیست که شما ماهانه چقدر مصرف می‌کنید. این مسئله باعث شده است تا مردم حتی برای نظافت منزل هم از آب نوشیدن استفاده کنند.

همچنان شرکت‌های تولید آب نوشیدنی، آب شهر کابل را پس از استخراج، تصفیه و بسته‌بندی می‌کنند و به ولایات دیگر می‌فرستند در حالی که نظر به جمعیت بی‌رویه کابل باید آب ولایات همجوار تصفیه و در داخل کابل به مصرف برسد.

در اکثر مناطق شهر کابل که به کم‌آبی جدی مواجه هستند، آب آشامیدنی توسط شرکت های خصوصی استخراج و آب تامین می‌شود، درعین حال سطح آب‌های زیرزمینی کابل بصورت بی‌سابقه ای پایین رفته و چاه‌ها تا عمق ۳۵۰ متر کندن کاری می‌شود و دراکثر مناطق همین چاه‌ها نیز درحال خشک شدن هستند و این شرکت ها باخشک شدن هر چاه، چاه های عمیق تری دیگری حفر می‌کنند.

و عمدتا در پس هر چالش که اجتماع به آن سردچار می‌باشد، پایین بودن سطح آگاهی مردم در همان خصوص است که فرهنگ استفاده درست آن را بلد نبوده و به ارزش واقعی آن پی نمی‌برند و نیز استفاده بی‌رویه وغیر مسوولانه مردم نقش بارز در مشکل کم‌آبی شهر کابل دارد.

٭٭٭

ولی در قسمت آب‌های سطحی اکثر محققین و صاحب نظران درین رشته بر این باور اند که افغانستان به میزان کافی آب‌ شرب سطحی دارد اما نبود مدیریت کنترل این آب‌ها باعث شده است تا حجم وسیعی از این آب‌ هدر برود، و یگانه راهکار مفید برای برگرداندن آب‌های سطحی به سفره‌های زیرزمینی این‌است که در دامنه کوه‌ها و مناطق آبریز، سدهای(چاله های کوچک مستطیل شکل) کوتاه ایجاد گردد این سدها آب را به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌کنند.

قابل ذکر است که تا کنون ادارات ذیربط نیز برنامه‌ های موثری را برای آگاهی دهی به مردم ارائه نکردند و به همین دلیل شماری زیادی از مردم از آب آشامیدنی بمنظور موتر شویی، فرش شویی وغیره موارد استفاده میکنند. در صورت تداوم مدیریت ناقص دولت درقسمت آب، ما در آینده نه چندان دور بدلیل فاقد منابع آب آشامیدنی شاهد بحران مهاجرت از کابل خواهیم بود.

دلیل عمده‌ی دیگر کاهش آب‌های زیرزمینی سراسر افغانستان، استفاده آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی است که سفره‌های زیرزمینی آب را تقریبا خالی کرده است؛ در حالی که در اکثر مناطق افغانستان در نزدیکی زمین‌های زراعتی رودهای پرآبی روان است، ولی عدم آگاهی دهقانان به اهمیت آب آشامیدنی و نبود برنامه های منظم آگاهی‌دهی به مردم همه روزه این منابع با ارزش آب آشامیدنی در موارد غیرضروری استفاده می‌گردد.

عامل مهم دیگر گسترش بی رویه شهر می‌باشد:

با وجودی که این شهر در سال‌های اخیر به صورت بی‌رویه ‌ای توسعه یافته و زمین‌های زراعتی به خانه‌های مسکونی تبدیل شده، ولی هیچ برنامه‌ای برای ذخیره و تهیه آب این مناطق وجود ندارد، اگر آب کابل مدیریت نشود، این شهر در آینده نزدیک با بحران نبود آب دچار خواهد شد. از دید تخنیکی به هر اندازه ی که شهر گسترش پیدا کند به همان میزان جذب آب کمتر می‌شود وآب برف و باران بجای اینکه در زمین جذب شود از طریق جویچه ها وکوچه ها به دریا سرازیر می‌شود، به این شکل منبعی برای تقویت آب زیرزمینی در کابل باقی نمی‌ماند.

و نیز کاهش بارش برف و باران و خشک‌سالی، افزایش جمعیت و اصراف ‌بیحد و حصر آب، دلیل دیگری برای خشک شدن سفره های آب زیر زمینی است.

براساس گزارش و بررسی شرکت های استخراج آب آشامیدنی و تصفیه‌ی فاضلاب افغانستان در باره مصرف آب در کابل معلوم گردیده که سالانه بالغ بر ۸۰ میلیون متر مکعب آب از منابع زیرزمینی کابل برداشت می‌شود که این آمار تقریبا دو برابر میزان ذخیره طبیعی آب بر اثر باران است.

افزون بر عوامل دیگر، نبود سیستم لوله‌‌کشی آب شهری  سبب شده تا بسیاری از ساکنان این شهر برای دستیابی به آب مصرفی خود چاه‌های عمیقی را حفر کنند که محدود به استفاده چند همسایه است، و آمار بلند حفر این چاه ها عمده‌ترین دلیل خشک شدن سفره های آب زیر زمینی است.

بر اساس بررسی های محیط زیستی بیشتر آب‌های زیرزمینی این شهر غیر آشامیدنی است، و این امر کاملا منطقی است بدلایل: افزایش بی رویه جمعیت در کابل، عدم آگاهی مردم در رابطه اهمیت آب صحی و محیط زیست، نبود یا کمبود سیستم لوله‌کشی آب و تصفیه فاضلاب در این شهر، کم‌کاری‌ و سهل انگاری ادارات مربوطه دراین قسمت، بالغ بر ۵۰ درصد از آب‌های زیرزمینی کابل به زباله، مواد شیمیایی و نشست فاضلاب خانگی و صنعتی آلوده است و اگر این آب‌ها به‌طریقی تصفیه وصحی نگردند، آشامیدن آن خالی از امراض مهلک نخواهد بود.

به طور کلی عدم آگاهی از خطرات کمبود آب در افغانستان، استفاده بی‌ رویه، نبود مدیریت برای بازیابی سفره‌های آب زیرزمینی و نبود برنامه مفید برای جمع‌آوری باران و برف، نبود دستورالعمل های هشداردهنده برای مصرف‌کنندگان آب در کابل و همچنین حفر چاه‌های عمیق که باعث شده است تا از پایین‌‌ترین لایه‌ های زیر زمین آب استخراج شود، را می ‌توان عواملی دانست که به احتمال زیاد در آینده نزدیک، کابل نه تنها اینکه با بحران بی‌آبی مواجه خواهد گردید، بلکه فرونشست خاک در کابل را در پی خواهد داشت و خطر ریزش آپارتمان‌ ها در کابل نیز محتمل است.