چگونه ازبـیکستان به‌بازیگر کلیدی در افغانستان تبدیل شد؟

ازبیکستان پس از سال‌ها غیبت  اکنون در میان کشورهای همسایه و منطقه، به مهمترین بازیگر در جنگ و صلح افغانستان تبدیل شده است. رهبران افغانستان و ازبیکستان مشتاق گسترش همکاری‌ها در عرصۀ تجارت، فرهنگ و امنیت هستند و سفرهای پی‌هم مقامات دو کشور نشان می‌دهد که تاشکند و کابل در آیندۀ نه‌چندان دور به دو شریک و متحد نزدیک در منطقه مبدل خواهند شد.

روابط و مناسبات نزدیک تاشکند با طرف‌های اصلی منازعۀ جاری به‌ویژه ایالات متحده امریکا  فدراسیون روسیه، حکومت افغانستان و طالبان، جایگاه این کشور را در مذاکرات جاری صلح برجسته ساخته و در ماه‌های آتی شاهد نقش‌آفرینی بیشتر ازبیکستان در قضایای افغانستان خواهیم بود.

ازبیکستان به دلایل زیاد، از جمله بحران روزافزون در مرزهای شمال و تهدیدهای فزایندۀ امنیتی  فرصت‌های بی‌شمار اقتصادی و ترانزیتی میان آسیای مرکزی و آسیای جنوبی و حسن نیت در قبال پایان‌یافتن منازعۀ طولانی در همسایۀ جنوبی‌اش، تلاش می‌ورزد که مناقشۀ جاری را در افغانستان خاتمه دهد.

ازبیکستان و بازی صلح

پس از تسریع روند مذاکرات صلح میان طالبان و نمایندگان امریکا  ازبیکستان شاهد ترافیک سنگینِ نمایندگان گروه‌های درگیر به‌ویژه امریکا، طالبان و حکومت بوده است. زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه امریکا برای صلح افغانستان، دوبار به تاشکند سفر کرده و با رهبری ازبیکستان در پیوند به گفتگوهای صلح مذاکرات طولانی و مفصل داشته است. داکترخلیل‌زاد، ملاقات‌هایی با نمایندگان ازبیکستان در امریکا، قطر و برخی کشورهای دیگر نیز داشته است.

شماری از اعضای دفتر سیاسی طالبان نیز به طور مکرر به تاشکند رفته و با رهبری ازبیکستان گفتگو کرده‌اند. نمایندگان حکومت  به خصوص حمدالله محب، مشاور امنیت ملی نیز سفرهایی به ازبیکستان داشته‌اند. همچنان، هیئت‌هایی‌که روی پروژۀ صلح با طالبان کار می‌کنند به طور پیوسته از تاشکند دیدار کرده‌اند. حضور سنگین جناح‌های درگیر به ازبیکستان نشان می‌دهد که تاشکند خود را به عنوان میانجیگر اصلی گفتگوها جا زده است.

وزیر خارجۀ ازبیکستان ماه پیش برای دیدار با سران طالبان و مذاکره‌کنندگان امریکا به دوحه رفت. او از معدود دیپلومات‌هایی است که با ملا عبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر دیدار کرد. مقامات ازبیکستان در یک سال پسین دست‌کم ده بار به کابل آمده‌اند. وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی ازبیکستان پس از سفر به دوحه وارد کابل شدند و با مقامات افغان دیدار کردند. سفرهای فشرده و مذاکرات پیوستۀ ازبیک‌ها نشان‌دهندۀ نقش‌آفرینی ویژۀ آنان در پروسۀ صلح افغانستان است.

جایگاه رفیع تاشکند در گفتگوهای صلح افغانستان، ناشی از سیاست هوشمندانۀ رهبری جدید و انفعال رهبری گذشتۀ ازبیکستان در تحولات سه دهۀ اخیر افغانستان می‌باشد. تمام طرف‌ها به ازبیکستان به عنوان کشور قابل اعتماد، بی‌طرف و شایستۀ میزبانی و میانجیگری می‌بینند.

ازبیکستان علی‌رغم روابط تاریخی و ستراتژیک با روسیه، تلاش ورزیده که اعتماد ایالات متحده امریکا را نیز کسب کند. روابط همزمان و تنگاتنگ تاشکند با مسکو و واشنگتن  در برجسته‌شدن جایگاه این کشور در پروسۀ صلح افغانستان بی‌تأثیر نبوده است. ازبیکستان به عنوان پل رابط میان واشنگتن و مسکو عمل کرده و نمایندگان امریکا بسیاری از خواست‌ها و دیدگاه‌های‌شان را در پیوند به مسایل افغانستان، از طریق تاشکند به روسیه می‌رسانند. ازبیکستان از همکاران اصلی امریکا در مبارزه با تروریزم در افغانستان هم بوده و دست‌کم ۷۰ درصد مواد اکمالاتی نیروهای امریکایی و ناتو از طریق ازبیکستان تأمین می‌شد.

ازبیکستان از موضع روسیه در افغانستان حمایت می‌کند. شوکت میرضیایوف پس از رویداد خونین در شهر سنت پترزبورگ روسیه، با صراحت اعلام کرد که در قضیۀ افغانستان در کنار مسکو قرار دارند. ازبیکستان در ادامۀ نشست بین‌الافغانی مسکو، آمادۀ میزبانی دور بعدی این گفتگوها است. ویکتور محمودوف مشاور امنیت ملی و عبدالعزیز کاملوف وزیر خارجۀ ازبیکستان در سفر اخیرشان به کابل اعلام کردند که می‌توانند نشست مشترک حکومت و طالبان را در سمرقند میزبانی کنند. در نشست بین‌الافغانی مسکو نیز طرف‌ها توافق کرده بودند که پس از نشست دوحه، ازبیکستان میزبان دور بعدی گفتگوهای صلح باشد.

ازبیکستان سال گذشته میلادی میزبان نشست صلح افغانستان با حضور مقامات بیش از ۷۰ کشور بود. حکومت وحدت ملی، نشست تاشکند را به مثابۀ «دمیدن روح تازه در پیکر کشورهای منطقه» تعریف کرد و آن را موفقیت‌آمیز خواند.

رئیس‌جمهور ازبیکستان به قضیۀ افغانستان اهمیت ویژه قایل است. او در اکثر دیدارهایش با سران کشورهای جهان از جمله دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا، انگلا مرکل، صدراعظم آلمان و رئیس‌جمهور روسیه دربارۀ صلح افغانستان صحبت کرده است.

سطح روبه افزایش تجارت

تمرکز به مناسبات سیاسی(جنگ و صلح)، ازبیکستان را از پرداختن به روابط در عرصه‌های دیگر غافل نساخته است. بر بنیاد آمار و ارقام وزارت اقتصاد افغانستان، سطح تجارت میان کابل و تاشکند بالغ بر ۵۵۴ میلیون دالر است. ازبیکستان به‌تنهایی ۱۱ میلیارد افغانی به افغانستان برق صادر می‌کند. این درحالی است که تا دو سال پیش سطح مناسبات اقتصادی میان دو کشور بالغ بر ۳۵۰ میلیون دالر بود.

در سفر سال گذشتۀ رئیس‌جمهور افغانستان به ازبیکستان، دو کشور بیش از ۲۰ سند همکاری و ۴۰ قرارداد را در زمینه‌های اقتصاد، امنیت، صحت  زراعت، ترانزیت، آموزش و پرورش و بازرگانی به ارزش ۵۰۰ میلیون دالر امضا کردند. وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی ازبیکستان در سفر اخیرشان به کابل، شماری از تفاهم‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی
تازه را با همتایان افغان خویش به امضا رسانیدند. این تفاهم‌نامه‌ها متمرکز به مبارزه با مواد مخدر، افراطیت و تبادل اطلاعات بوده است. به نظر می‌رسد با تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای تازه‌یی‌که میان دو کشور به امضا رسیده است، سطح دادوستد میان کابل و تاشکند به طور چشم‌گیری افزایش یابد.

ازبیکستان و افغانستان
پروژه‌هایی را روی دست دارند که ارزش آن به میلیاردها دالر می‌رسد. یکی از این پروژه‌ها، خط آهن مزارشریف و شهر هرات است که ارزش اجرایی شدن آن به بیش از ۳ میلیارد دالر می‌رسد. وزارت اقتصاد می‌گوید که افغانستان به ازبیکستان به عنوان دریچه‌یی به‌سوی کشورهای آسیای میانه، چین، روسیه و اروپای شرق می‌نگرد.

ازبیکستان در حال حاضر بنادر خود را به‌روی بازرگانان افغانستان باز کرده و در بخش صدور ویزه نیز سهولت‌هایی بیشتری را به وجود آورده است.

ازبیکستان تبدیل به بزرگترین کشور برای گردشگران افغانستان شده است. روزانه صدها تن از جوانان برای دیدن شهرها و اماکن تاریخی و تمدنی ازبیکستان از آن کشور دیدن می‌کنند.

افغانستان و ازبیکستان اشتراکات فراوان قومی، فرهنگی، تاریخی و منافع مشترک دارند. با روی کارآمدن رهبری تازه در دو کشور  مناسبات به گونۀ بی‌سابقه افزایش یافته است.

میرویس قادری