لاجورد نام ماندگار بدخشان

لاجورد یکی ازاحجارکریمه، قیمتی و با نوعیت و رنگ های متفاوت پیدا می شود، شواهد تاریخی نشان مى‌دهد که بهره‌ بردارى از معادن لاجورد بدخشان، از بیش از ۶۵۰۰ سال پیش شروع شده که از قدیمى ‌ترین تجارت سنگ‌هاى قیمتى جهان به حساب مى‌آید. قرار روایات تاریخی، یک باب محراب و یک ستون لاجوردی ذریعه دیوان از معدن سرسنگ کران بدخشان به بارگاه حضرت سلیمان (ع) انتقال داده شده است.

در بدخشان، لاجوردش شهرت و تجارت جهانی دارد و از آن درساختارهای تعمیراتی، مجسمه ها- تابلوها- ظروف، نقاشی ها، رنگ آمیزی- انگشتر و…استفاده می شود. معدن لاجورد ولسوالی کران ولایت بدخشان به نام های– معدن یک، معدن دو، معدن چهار، معدن دیوک، معدن پتاوک، معدن دره زو مورد استخراج و کار قرار گرفته و اندازه آن از ولسوالی یمگان تا ورای کران بیش از سه صد کیلو مترطول و ۴۷ کیلومتر عرض دراین جغرافیا موقعیت دارد.

ازدوره های قبل تاکنون استفاده، استخراج وبهره از آن به گونه های مختلف صورت می گیرد، برخی با کاربرد و وسایل ابتدایی- زاغنول- قلم- چکش- برمه- آتش زدن زیاد درمعدن و پاشیدن آب برروی گل لاجورد بعد از داغ شدن آن که آب سرد آنرا می ترقاند و درز میدهد و با قلم، چکش وجبل آنرا میده می کنند و می فروشند. وحالا با استفاده از دینامیت ومواد انفجاریه و ماشین آلات پیشرفته کمپیرسل- مارتول و قلم های آهنی و دینمو، پلته و پتاقی مورد استخراج قرار می گیرد. لاجورد یا (یاقوت کبود) بدخشان شهرت جهانی دارد و با قیمت های متفاوت به اندازه کیفیت وجنسیت آن در بازارها مورد داد و ستد قرار می گیرد. . به همین اساس لاجورد نام ماندگار بدخشان را به خود کسب کرده است.

نوعیت آن، سنگ قیمتی و تزیینی در داد وستد جهانی مقام بالایی دارد، کشورهای مانندآلمان، چین، روسیه، پاکستان، امریکا، فرانسه، انگلستان، هانکانگ  و سویدن، لاجورد بدخشان را خریداری و مورد استفاده قرار می دهند.

خاستگاه اصلی سنگ لاجورد  یا (یاقوت کبود) معدن سرسنگ در ولسوالی کران و منجان ولایت بدخشان در شمالی ترین بخش افغانستان است. این سنگ به رنگ آبی تیره همراه با لکه های طلایی پیریت است و از سنگ های نیمه قیمتی و شناخته شده که هنرمندان اروپایی دوره رنسانس از این سنگ به عنوان رنگدانه لاجوردی (آبی نیلی) در نقاشی های خود استفاده می کردند.

امروزه از آن برای ساخت جواهرات نیمه قیمتی، وسایل تزیینی، نقاشی، آثار هنری و انرژی درمانی استفاده می شود. این سنگ را می توان با استفاده از روش های شناسایی مدرن در علم کیمیا بررسی کرد. کیمیا دانان با استفاده از روش های  FTIR، XRD، SEM، EDS، SR،       PIXE  و ترکیب آنها با یکدیگر، می توانند ساختار، مبدا، سن، ریخت شناسی، ناخالصی، اجزای تشکیل دهنده و تاریخ این سنگ را تعیین کنند.

سنگ لاجورد نوعی سنگ قیمتی آبی ‌‌رنگ است که بخاطر رنگ آبی سیر آن، و قابلیت پودر شدن و کندن ‌کاری روی آن از هزاران سال پیش در جهان خواهان زیادی داشته ‌است.  پژوهش‌ها نشان داده که لاجورد استخراج‌ شده از معدن سر سنگ، در اعماق کوه‌های هندوکش تنها منبع شناخته ‌شدۀ لاجورد در دنیای باستان بوده‌ است. وجود این سنگ در جواهرات فراعنه مصر باستان، هنر خاور نزدیک باستان و تا هنر رنسانسِ ایتالیا نشان می‌دهد که هزاران سال پیش، در عصر برنز سنگ لاجورد از افغانستان به سرزمین‌های میان‌ رودان، مصر و مدیترانه تجارت می ‌شده ‌است.

بهترین معادن این سنگ قیمتی و زیبا در افغانستان و منطقه بدخشان واقع است که از گذشته‌های دور تاکنون منبع اصلی تجارت این سنگ به شمار می‌آید.

این سنگ آبی رنگ مورد علاقه مصریان باستان و فراعنه مصر بوده و کشف این سنگ در اهرام نشان از تاریخ تجارت این سنگ گران‌ بها دارد. ورقه لاجورد صیقل خورده با دانه‌هاى «پیریت» درون آن، در مشرق زمین، به آسمان پر ستاره تشبیه شده است.

در کتب قدیمى، لاجورد را به عنوان پادزهرى براى نیش مارهاى سمى توصیه کرده‌اند و از نظر کشیشان مسیحى، لاجورد باعث بالا رفتن توانایى روحى و احساس یگانگى و درک بیشتر می‌شود‌.

نام لاتین لاجورد «لاپیس لازولى» و شکل ابتدایى «لازولوس» است. لازولوس معادل کلمه عربى لاجورد است که براى آسمان و به طور کلى براى اجسام آبى رنگ استفاده مى‌شود. زیبایى لاجورد در کانى‌هاى آبى رنگ آن است و درجه زیبایى آن به مقدار وجود این کانى ها وابسته است. با توجه به اطلاعاتی که در دست است، به نظر مى‌رسد لاجورد اولین سنگ استخراج شده توسط بشر باشد.

بدخشان ولایتی که گنج‌های پنهان  را در بطن خود جای داده است. بدخشان یکی از ولایت‌های کوهستانی شمال افغانستان است که معادن بی‌شماری را از لاجورد، لعل، طلا،  یاقوت و …  در دل خود جا داده است. این ولایت با کشورهای پاکستان، تاجیکستان و چین مرز مشترک دارد و به دلیل داشتن معادن سرشار همواره مورد توجه قاچاقچیان این سنگ‌های قیمتی بوده است. این معادن در مناطق صعب العبور کوهستانی واقع هستند و همین مسئله مقابله با قاچاقچیان و برداشت غیر قانونی از این معادن را با مشکل مواجه کرده است. کیفیت و میزان ذخایر لاجورد موجود در معادن افغانستان در جهان بى نظیر است و از این لحاظ، افغانستان یک گنج جهانى محسوب مى‌شود. لاجورد یکى از اولین موارد استفاده سنگ‌ها که در تاریخ ثبت شده، ماهیت ماوراء الطبیعى آنها است و لاجورد به عنوان «یاقوت کبود» بارها در متون و اسناد قدیمى با خواصی جادویی ظاهر شده است.

لاجورد، بیش از دیگر سنگ‌هاى قیمتى به طرز چشمگیرى در صنایع  دستى فرهنگ‌هاى باستانى حضور داشته است که به احتمال زیاد به دلیل خاصیت ماورایی آن است. حالا امید میرود که مسولان امارت اسلامی سعی و تلاش بیشترنمایند تا این گنج پنهان را به گونه قانونی استخراج و مورد استفاده کشور و مردم خود قرار دهند و از استخراج های غیرقانونی و قاچاق آن جلو گیری نماید. با استخراج قانونی معدن لاجورد می توان در بخش اشتغالزایی و فقرزدایی استفاده موثر نمود و جلو بیکاری گرفته خواهد شد همچنان اگر بالای این گنج پنهان سرمایه گزاری صورت گیرد از یک سو اشتغالزایی بتهر و مفید و از سوی دیگر نام زیبا لاجورد بار دیگر ورد زبان ها شده و جایگاه خود را بدست میاورد.

نگارش و تنظیم: حبیب الله