تعلیم و تربیت تیزهوشان

اگر چه دانشمندان در مورد تیز هوشی تعاریف متعددی دارند  ولی در مجموع گفته میتوانیم: تیز هوش کسی است که نسبت به افراد همسن خود دارای هوش بالا بوده و از توانایی و IQ بلند خلاقیت های استثنایی و از استعداد های بخصوص برخوردار است بهره هوشی آنها ( ۱۲۰ ـ ۱۴۰ ) است.                                                هدف از این مقاله راهکار و شیوه ها برای تغیر در محتوا، روش و محیط آموزش افراد تیز هوش است. و اهمیت آن در این است تا با استفاده از روش های بهتر و غنی سازی محیط، افراد با هوش بتوانند استعداد ها و توانایی های خود را تحقق بخشند.

مقدمه: انسان ها با استعداد های بالقوه به دنیا می آیند و میتوانند وابسته به عوامل ارثی یا محیطی باشند. اصطلاح (نخبه) یا (تیزهوش) به کسی اطلاق میشود که با استعداد ها و توانمندی های برجسته خویش در مقایسه با افراد عادی می توانند کار های مهمتر و پچیده تری انجام دهد.

در محیط آموزش: نیازها‍‍ علاقه ها و ظرفیت های شاگردان تیزهوش باید گسترده تروبالاترازدیگرشاگردان باشد بنابراین معلمان ومربیان اموزش باید شرایط و امکانات ویزه را تدارک ببینند وباید از روش های کارگیرند تا این گروه (تیزهوشان) بتوانند توانایی های خود را به کار گیرند و به سوی رشد و پیشرفت گام نهند.

مفهوم شناسی: در نوشته های علمی واژه مانند (نخبه)‍‍٫(درخشان)٫(نابغه)٫(سرآمد) و (تیزهوش) به جا های هم به کار میرود این کلمات با اندک تفاوت معنی مشابهی دارند صرف نظر ازاختلاف این اصطلاحات شناسایی و تعین ملاک ها و ویژه گی های کسی که از این چنین صفات برخوردار است اهمیت دارد.دانشمندان تعلیم و تربیت تعریف های گوناگون از تیزهوشی ارایه داده اند. شاید بتوان گفت در این مورد اتفاق نظر کامل وجود ندارد. گروهی به این باور اند که اصطلاح (تیزهوش) به کسی اطلاق میشود که بتواند در بسیاری از جنبه های ذهنی ٬روانی و رفتاری توانایی فوق العاده ازخود نشان دهد در حالی که گروه دیگری تنها بر برخی جنبه  های آن تاکید دارند.

آدامسون می گويد:  مفهوم مبهم (تیزهوش) ممکن است عبارت باشد از پیشرفت تحصیلی برتر٫ هوش بالا٫ یادگیری فوق العاده سریع٫ وجود توانایی یا قریحه فوق العاده  خاص یا ترکیبی از همه اینها.

کمیسیون آموزش و پرورش آمریکا در سال (۱۹۶۹م) موارد ذیل را معیار و ملاک تیزهوش بودن در نظر گرفت.

استعداد های عمومی، استعداد درسی ویژه ، توانایی رهبری ، تفکر اخلاق و ذوق ، استعداد هنری و توانایی روانی (حرکتی).

بنابر  این (نخبه) یا (تیزهوش) به کسی گفته میشود که مطابق تشخیص اهل فن در هر یک از زمینه های یاد شده موفقیت های قابل توجه و یا توانایی بالقوه دارد.

طبقه بندی تيز هوشان: تیز هوشان بیشتر به اساس مهارت ها و عملکرد به چهار طبقه تقسیم شده اند.

تیزهوشان خلاق ،  تیزهوشان درس خوان ، تیزهوشان حرفه یی و تیزهوشان کم پیشرفت

ـ عوامل تیزهوشی  : یکی از مسایلی که به طور کلی تا هنوز درباره منشا تیزهوشی شناخته نشده است و باید مورد تحقیق وسیع قرار بیگیرد تعین سهم نسبی عوامل ارثی و محیط در افراد تیزهوش است.
جای تعجب نیست که تعدادی از اطفال تیزهوش در بین پدران و مادران تیزهوش بالاتر است نسبت به والدینی که دارای هوش متوسط یا تاخیر یا ذهنی میباشد. همچنان تعداد اطفال در محیطی که از نظر تعلیم تربیه فقیر است در مقایسه با محیط های که فرصت های خوبی برای یادگیری وجود دارد و فعالیت های اطفال به صورت درست مورد مطالعه قرار میگیرد کمتر است.

یکی از نمونه های تحقیقاتی که در زمینه نقش عوامل ژنتیکی در تیزهوشی صورت گرفته است تحقیق (نیکولز) است او  تعداد ۱۵۰۷ دوگانگی مشابه را مورد مطالعه قرار داد و بعد از ضریب همبستگی دوگانگی های مشابه و غیر مشابه در مطالعات بعدی مقایسه شد ضریب همبستگی برای دوگانکی های مشابه خیلی بالاتر از  دوگانگی غیرمشابه بود نتایج به دست آمده به وضاحت اثر عوامل ژنتیک را در هوش تایید میکند. عوامل بیولوژیکی نیز میتواند در تعیین هوش سهم داشته باشد ولی نقش آن در مقایسه در عوامل ژنتیکی کمتر است.

ـ اهمیت آموزش ویژه تیزهوشان: حمایت از نخبگان و تیزهوشان و ایجاد فرصت رشد برای آنان یکی از مهم ترین وظایف نهاد های اجتماعی و به ویژه نهاد های تعلیم و تربیت است.

این گروه از افراد بزرگترین و با ارزش ترین سرمایه کشور به حساب میروند که حیات اجتماعی با حیات آنان گره می خورد.سرمایه گذاری برای این قشر از افراد جامعه می تواند پیشرفت های چشمگیری در عرصه های فکری٫ فرهنگی٫ تولیدی و اقتصادی به آرمغان آورد.جامعه میتواند به بالندگی و خود کفایی برسد که همواره بکوشد تا با ایجاد شرایط و امکانات لازم زمینه پرورش و شگوفایی توانمندی های برتر را آماده کند. چشم پوشی از  خواسته های این بخش از برگزیدگان زیان ها و خسارات بر جامعه انسانی برجا می گذارد که نمی تواند آن را به سادگی برطرف کرد.در صورتی که نیاز ها٫ توانایی ها و علاقه های افراد نخبه یا تیزهوش نادیده گرفته شوند و برنامه های آموزشی در سطح همگان ارایه گردند آنان نه تنها از این برنامه ها بهره ای نخواهد برد بلکه در بسیاری موارد زیان خواهد دید.ذوق انگیزه و توان ذهنی و جسمی نخبگان گسترده تر و بالاتر از دیگران است و در نتیجه بهتر و سریعتر می تواند به هدف های آموزشی دست یابند اگر چه این برتری در جای خود موفقیت های چشمگیری برای آنان و جامعه در پی دارد اما در مسیر تربیت عادی ومشی همگانی صنوف درسی بسیاری از مطالب و موضوعات کهنه و پیش پا افتاده می نماید و در نتیجه احساس خسته گی و بیهوده گی به آنان دست می دهد و این گاهی به ناراحتی٫ بدبینی٫ و انحرافات در آنان منجر میگردد.

ـ تعلیم  وتربیت تیزهوشان: اگر چه تعلیم و تربیت افراد سرآمد یا تیزهوش با استفاده از روش (حل مسئله) مناسب به نظر میرسد اما باید به آنان فرصت داد تا به جای اینکه در موفقیت مسئله ای قرار داده شوند و سپس به دنبال راه حل آن بگردند خودشان در آغاز آفریننده و (یابنده مسئله) باشند.در روش حل مسئله فراگیر نخست با مشکلی مواجه میشود سپس با جمع آوری اطلاعات و معلومات راه حل های ممکن را آزمایش میکند و سر انجام راه حل بهتر را بر می گزیند به دلیل آنکه در تربیت نخبگان یا تیزهوشان پرورش تفکر خلاق بسیار حایز اهمیت است باید شرایطی برای آنان فراهم شود تا فعالانه و خلاقانه در تمامی مراحل آموزش حضور یابند آنان باید بکوشند تا موفقیت مسله را به وجود آورند و با تهیه تنظیم اطلاعات قوانین و اصول مربوط و از راه حل های ممکن و به ویژه از راه های نو و گوناگون مسئله را حل کنند.

جمع بندی و نتیجه گیری: اهمیت و ضرورت توبه خاص به تعلیم و تربیت نخبگان بر کسی پوشیده نیست٫ فراگیران سرآمد نیازها و استعداد های سرشاری دارند که در قالب برنامه های آموزشی مدارس یا مکاتب و صنوف عادی برآورده نمیشود و به درستی پرورش نمی یابند از این رو این نوع برنامه ها باید دستخوش تغیر قرار گیرند.در این زمینه روش های برای یاد دهی و سازماندهی برنامه های آموزشی نخبگان بیان گردیدند این روش بر پایه تغییر در محتوا، روش و محیط آموزشی صنوف عادی بنا شده اند که هر یک از اینها در تعلیم وتربیت تیزهوشان نقش بسیار مهم را دارا میباشد.

پوهنیار سمونوال محمد عظیم ((وردک))

منابع:

۱ـ میر محمد سید عباس زاده٫ آشنایی با تعلیم تربیت کودکان تیزهوش٫ تهران٫ جهاد دانشگاهی ۱۳۷۲ ص ۲۲
۲ـ گای٫ آر٫ لنفرانسوا٫ پیشین ص ۳۱۵

۳ـ احمدی٫ مریم٫ روانشناسی اطفال استثنایی سال چاپ ۱۴۰۱

۴ـ حمزه گنجی٫ روانشناسی تفاوت های فردی٫ تهران بعثت٫ ۱۳۶۹ ص۱۱

۵ـ یاتون جیمز٫ کودکان استثنایی در کانون توبه٫ ترجمه٫ سیمین رونقی٫ تهران انتشارات تکاپو ۱۳۷۶
۶ـ نادری٫ سیف نراقی٫ ۱۳۶۶ ص ۳۷

۷ـ علی اکبر سیف٫ روانشناسی پرورشی٫ روانشناسی یادگیری و آموزش٫ تهران٫ آگاه ۱۳۷۹٫ ص ۳۹۷۸ـ

۹ـ پارسا٫ محمد٫ روانشناسی تربیتی٫ تهران٫ انتشارات سخن چاپ سوم ۱۳۷۵

۱۰ـ پاکزاد٫ محمود٫ کودکان استثنایی٫ تهران٫ انتشارات امیری چاپ اول ۱۳۷۳.